پایه
و اساس چاپ سیلک بر مبنای تور ابریشم بر روی قالب یا چهار چوب از جنس چوب
یا فلز است که با داروی ژلاتین حساس به نور، آغشته شده و بعد از نور دهی
شسته می شود و با رنگ روی اشیاء عمل چاپ انجام می شود، اما عملیاتی قبل از
چاپ و در حین چاپ و بعد از چاپ باید انجام شود. در این جزوه به گونه ای
مختصر آموزش سیلک تقدیم علاقه مندان می گردد؛ از لحاظ قیمت کار سیلک بسیار
اقتصادی و با حد اقل سرمایه قابل فعالیت می باشد.اکثر مشاغل که امروز وجود
دارد شروع کار با چند میلیون تومان هزینه است اما برای چاپ سیلک با هزینه
کمی امکان راه اندازی یک گارگاه وجود دارد مواد لازم تمام و کمال در ایران و
تمامی شهرها یافت میشود
فهرست :
1- صفحه کار
2- گیره
3- میز کار
4- قالب یا چهارچوب
5- تور
6- کاردک یااسکویجی
7- دارو
8- ریتاردر
9- پاک کننده ها
10- رنگ ها
11- میز نور
12- طرح
13- خشک کن
14- چاپ
15- موارد کاربرد چاپ سیلک
16- عیوب احتمالی در چاپ سیلک
1-صفحه کار:
یکی از مهمترین مشخصه صفحه کار در دستگاه چاپ سیلک صاف بودن صفحه می باشد. گودی یا برآمدگی صفحه باعث می شود که عمل چاپ بخوبی انجام نشود. جنس این صفحه تفاوتی ندارد اما در حال حاضر صفحات از نئوپان، MDF و صفحه آهنی ساخته می شود. ضخامت صفحات باید بگونه ای باشد که با فشار تغییری نکند و دقت شود که در طول کار اگر رنگی روی صفحه ریخته شد، سریع تر پاک شود . در کارهای حرفه ای تر ، صفحات را سوراخهای ریزی کرده و دستگاه مکش زیر صفحه نصب می کنند تا باعث شود کار به صفحه کاملاً بچسبد. اندازه صفحات به نوع چاپ بستگی دارد. معمولاً چاپ کاران ترجیح می دهند که صفحه کار وسیع و بزرگی داشته باشند تا در چاپ دچار کمبود نباشندو البته بسیاری از کارگاههای چاپ صفحه کار همان صفحه میز است که از لحاظ اقتصادی در اوایل فعالیت مفید است اما چند اشکال وجود دارد : اول آنکه در روی میز بتدریج رنگ و خراش و سایر مسائل باعث خرابی میز و خرابی چاپ خواهد شد پس توصیه می شود که صفحه کار با میز معمولی جدا باشد. اندازه فعلی 30×40 و 40×50 و 50×60 و همچنین 60×70 هستند البته برای کارهای طولی میزهایی می سازند که در طول 100×300 هم برای چاپ پارچه بهره می برند.www.zibaweb.com
2-گیره و لولا:
روی
صفحه کار گیره و لولا نقش مهمی دارد. بستن چهار چوب روی میز کار بوسیاه
گیره انجام می گیرد. معمولاً چند پیچ نقش اصلی را دارند . گام پیچ تفاوت
چندانی ندارد اما ضخامت پیچ معمولاً پیچ هشت یا ده می باشد اما تعداد پیچ
بستگی به اندازه چهار چوب دارد. اکثر قالبها را می توان با دو پیچ بست. قد
پیچ باید به اندازه ای باشد که بتواند چهار چوب را کاملاً سفت کند البته
اگر زیر پیچ یک صفحه مثل تسمه فلزی بگذاریم تا روی چهار چوب اثر فشار پیچ
چهار چوب را خراب نکند و البته بهتر است گیره از طرفین دارای پیچ تنظیم
ارتفاع باشد تا بتوان اشیاء به ارتفاع مختلف را با یک دستگاه چاپ کرد.
اما
اگر تنظیم ارتفاع نیاز نباشد گیره را میتوان بدون پیچ با لولای ساده به
صفحه کار نصب کرد البته پیشنهاد میکنیم از سیستم دستگاه سیلک روشن بهره
ببرید که دستگاه از لحاظ ارتفاع قابل تنظیم است
3-میز کار:
در
مشخصات میز کار، ارتفاع میز مهم است، ارتفاع میز به قد چاپ کار ارتباط
مستقیم دارد، کوتاهی میز باعث خمیدگی کمر و کندی کار و بلندی میز باعث
نرسیدن دست و خستگی می گردد. عرض و طول میز بستگی به شیئ مورد چاپ دارد.
برای یک کار طولانی عریض باید یک میز بلند داشت اما برای یک سری کاری چاپ
سی دی میز بلندی نیاز نیست. میز کار نباید پایه های نازکی داشته باشد و
باید محکم و استوار باشد، نلغزد و نلرزد و ارتباط صفحه و پایه ها باید
کاملاً محکم باشد. زمین که میز روی آن قرار می گیرد ، باید کاملاً صاف و
تمیز باشد و نظافت میز و زمین ضروری است.
4- قالب:
0قالب
یا چهار چوب از جنس چوب یا فلز اکثراً آلومنیوم است. چند نکته در ساخت و
استفاده چهار چوب مهم است، تیز نبودن لبه ها و پیچیدگی نداشتن چهار چوب مهم
است. اندازه عرض و طول چهار چوب بستگی به طرح دارد و معمولاً قابل باید از
هر طرف حداقل پنج سانت بزرگتر از طرح باشد. ضخامت قالب یک فرمول دارد که
بستگی به عرض و طول دارد اما در کارگاههای سنتی معمولاً از قالبهای 4×4 –
3×5 و کمتر از 2×4 استفاده می شود. در هنگام ساخت قالب ، نحوه زبانه کردن
بسیار مهم است
، گاهی تنها چوب را سر به سر میخ می کنند و این در طول
زمان باعث پیچیدگی قالب می گردد. باید قالب نیم به نیم زبانه شود و اگر
فلزی است باید جوش شود و بدون درز باشد که رنگ داخل قوطی نشود.
اگر از چوب ساخته می شود، بهتر است از چوب کاملا خشک و حداقل دوبار رنگ یا روغن شود تا مقاومت بهتری در برابر رطوبت بیاید.
نظافت
قالب، اساسی و مهم است؛ حتماً بعد از اتمام عملیات چاپ باید قالب کاملاً
شسته شود تا اثری از رنگ نماند و اگر چوب قالب قبلاً اشباع شده از روغن
باشد، تمیز کردن آن راحت تر است.
5-تور
قطعه
مادر در چاپ سیلک، تور ابریشمی است که بسته به نوع شیء مورد چاپ شماره های
مختلف دارد و یک جدول علمی دارد اما در روش ساده تا شماره 50 برای چاپ
پارچه استفاده می شود و از 50 تا 90 برای کارهای معمولی و از 90 تا 150
برای کارهای ظریف و از 150 تا 200 برای کارهای خیلی دقیق مثل چاپ مدارهای
الکترونیکی استفاده می شود. نوع جنس تور ابریشم مهم است و بهترین تور در
ایران ، تورهای سوئیسی است اما به علت قیمت بالا معمولاً از تورهای ایتالیا
استفاده می گردد و اگر تعداد کار کم باشد تا چاپ کار تازه کار است، تور
چینی بهترین تور تمرین است.
منفذدهای بسیار ریز داخل تور که برای عبور
رنگ می باشد و در حین عمل چاپ و بعد از اتمام چاپ باید با ریتاردر و یا
تینر فوری تمیز شود تا اثری از رنگ در منفذها نباشد. نحوه کشیدن تور روی
قالب هر چند ساده است اما تمرین زیادی نیاز دارد . در کارگاههای حرفه ای
ابزار مخصوصی برای کشش تور وجود دارد
اما در روش ساده با میخ ریز سیاه
نقش کفاشی یا منگنه یک طرف تور روی قالب محکم می گردد ، بعد در زاویه 90
درجه، کاملاً کشیده و بتدریج روی قالب محکم می گردد و بعد مجدداً زاویه 90
درجه و در نهایت زاویه آخر بسیار مهم است چرا که کشیدگی تور در مرحله آخر ،
نهایی میشود پس باید محکم تر تور کشیده شود بحدّی که با فشار دست نتوان تو
را فرو برد و بعد روی میخ یا منگنه چسب زده می شود. از داخل قالب هم تور
را به دیوارهای قالب با نوار چسب پهن می چسبانیم تا رنگ به زیر کار نفوذ
نکند . در هنگام کا هرگز نباید شیئی تیز به تور بخورد اما اگر از نقطه ای
از تور پارگی یافت شود می توان با چسب پهن ترمیم کرد اما استفاده برای چاپ
نخواهد داشت.
6- کاردک- اسکویجی
رای
عمل چاپ می توانیم از هر وسیله ای استفاده کنیم اما کاردک استانداردهای
خاصی دارد، هر شیئی یک کاردک مخصوص می طلبد،کاردک چاپ پارچه با چاپ مقوا و
نایلکس از نظر زاویه لبه متفاوت است اما اکثر کارگاههای فعلی ما از کاردک
لاستیکی و بندرت ژلاتینی استفاده می کنند. ضخامت کاردک باید به حدّی باشد
که براحتی خم نشود اما نباید خشک و غیر قابل انعطاف باشد. کاردک نباید
سوراخ یا بریدگی یا منفذی داشته باشد تا رنگ به آن نفوذ کند. کاردک باید در
طول کار و بعد از اتمام چاپ کاملا، تمیز و شسته شود. کاردک نیز ساخت ایران
و هم ساخت سایر کشورها وجود دارد . در کارهایی با عرض کم ، مشکل نوع کاردک
زیاد نیست اما هرچه سطح چاپ بیشتر و وسیع تر باشد صافی لبه کاردک به مهارت
بیشتر نیاز خواهد داشت. فشار کاردک به تور ، بستگی به نوع طرح و میزان رنگ
و ضخامت خطوط طرح دارد
7- دارو
فرمول دارو حساس البته توصیه ساخت آنرا به دوستان ندارم فقط جهت اطلاع و افزایش دانش عرض شد
ژلاتین =88گرم
آب مقطر=538 گرم
آمونیاکnh3= 9گرم
ضد کف=8 گرم
کاژلین(یک نوع چسب) = 88 گرم
آب = 270 گرم
بی کرمات پتاسیم Cr2O7K2))= 90گرم
جمع 1000گرم
شکل کشیدن دارو به تور
در کارگاههای بزرگ دارو اسپری میشودwww.zibaweb.com
ژلاتین
خاص که با چند ماده دیگر در برابر نور حساس می گردد. پایه لاک حساس چاپ
سیلک را ایجاد می کند . در بسته های تجاری موجود در بازار اکثراً شامل دو
مواد بی کرومات و ژلاتین به مقدار یک به ده می باشد البته نحوه و مدت هم
زدن و در تاریک خانه درست کردن دارو از موارد الزامی است . داروی ایجاد شده
اگر نور نبیند تا 24 ساعت قابل استفاده است . برای هم زدن دو ماده فوق
باید دقت شود تا ترکیب شیمیائی انجام شود. بعد از ساختن دارو در تاریکخانه
با یک کاردک مثل کارت تلفن باطله سطح تور را باید یکنواخت آغشته نمود و
البته از هر دو طرف توری و جهت کشیدن دارو روی شابلن باید یک طرف عمودی
کشیده شود و در پشت کار افقی تا عمل یکنواختی کامل گردد. بعضی از اساتید
قدیم وقتی یکبار دارو کشیده شد و با سشوار یا باد پنکه یا در هوای آزاد خشک
شد، مجدداً دارو را با مقدار آب رقیق کرده و بار دیگر روی شابلن لایه
بسیار نازکی می کشند تا منفذی احتمالی خالی از لاک وجود نداشته باشد.
داروهای ایرانی جنس خوبی دارند و اکثراً چاپ کاران از آن راضی هستند اما در
کارگاههای بزرگ اکثراً از داروهای خارجی استفاده می کنند زیرا بعد از پاک
کردن اثر کمتری از طرح بجامی ماند البته باید دقت شود قبل از کشیدن دارو
تور عاری از چربی ، گرد و غبار و هر نوع آلودگی باشد و بعد از پاک کردن تور
هم باید از تور در برابر موارد فوق محافظت کرد و در محلی دور از خطر
نگهداری کرد.
8- ریتاردر:
ریتاردر
نوعی شل کننده رنگ، ایجاد کننده چسبندگی رنگ به شیء و برای شستن تور
استفاده می شود. بسیاری از کارگاههای سنتی از تینر فوری بجای ریتاردر
استفاده می کنند . در چاپهای عادی این امر مشکلی ندارد اما در کارهای ظریف
استفاده از ریتاردر مهم است مثلاً در هنگام استفاده از رنگ P.V.C و یا رنگ
پلی اتیلن استفاده از ریتاردر در شل سازی رنگ ضروری است.
شکل شستشو
9- پاک کننده ها
برای
پاک کردن و سفید نمودن لاک از روی تور باید از محلول پاک کننده استفاده
کرد اما در بسیاری از موارد از وایتکس و یا کلر بهره می برند که برای تور
در طولانی مدت زیان آور است. تور بهتر است با پاک کننده های استاندارد شسته
شود تا عمر طولانی تر و کیفیت بالاتری داشته باشد. این پاک کننده ها چند
گونه دارند: یک نوع پودر است که 100 گرم در هفت لیتر آب مخلوط می گردد و یک
نوع مایع است که یک کیلو 50 لیتر آب مخلوط می گردد. شاید قیمت وایتکس به
ظاهر مناسب باشد اما با توجه به قیمت بالای تور استفاده از این پاک کننده
ها توصیه می شود زیرا کاملاً لاک را از تو پاک می کند و مقاومت و کیفیت تور
را هم حفظ می کند.
10- رنگ ها:
تنوع رنگها بسیار زیاد است:
الف:
رنگ روغنی معمولی که با تینر یا بنزین رقیق می شود برای کارهای ساده و
معمولی استفاده می شود. استفاده از ریتاردر در رنگ روغنی باعث چسبندگی
بیشتر کار می شود اما خشک شدن این رنگ طولانی و یا نیاز به خشک کن دارد.
ب:
رنگ پلی اتیلن که با تینر و ترجیحاً با ریتاردر رقیق می شود . کیفیت
متوسطی دارد ، سریع تر خشک می شود و چسبندگی متوسطی دارد که از رنگ روغنی
بهتر است .
ج: رنگPVC که با ریتاردر رقیق می شود و کیفیت خوبی دارد و
خیلی زود خشک می شود . رنگ پلی اتیلن و PVC دارای بیس رنگی هستند که با
جوهرهای رنگی مختلف رنگ می پذیرد و تنوع آن زیاد است.
د: رنگ پیگمنت: برای چاپ پارچه استفاده می شود و دارای بیس و خمیر رنگ بوده و کیفیت مناسبی برای چاپ پارچه دارد.
ه: رنگ اورنیت: برای چاپ پارچه استفاده می شود و دارای بیس و خمیر رنگ بوده و کیفیتی خاص و برجسته روی پارچه ها می گذارد.
و: رنگ آب شور برای چاپ کارتن و مقوا استفاده می شود.
ز: رنگ پلاستیک قابل شستشو برای پارچه استفاده می شود و ارزان تر از سایر رنگها است.
ح:رنگ پخت بالا: برای رنگ روی کاغذ گل چینی و گل ملامین کاربرد دارد و قیمت بالایی داشته و برگهایی مخصوص به خود دراد.
ط: رنگ ترانس فر یا برگردان که روی کاغذ معمولی چاپ می شود و با حرارت و پرس داغ روی لباس عمل چاپ انجام می شود.
ی:پودر در رنگهای مختلف که با خمیر مخصوی مخلوط شده و با آب حل میشود و برای چاپ اسکرچ استفاده میشود
البته از انواع مرکب نیز میتوان بهره برد
حلال ها شامل آب برای رنگهای پلاستیک و برای سایر رنگ ها از ریتاردر – تینر – بنزین – نفت و حلال ویژه 410 شرکت نفت استفاده میشود
فرمول ساخت تینر فوری معمولی
حلال ویژه یا حلال 410
استون
بوتیل استات
متانول
ایزوپروپیل الکل
11- میزنور:
برای
چاپ طرح روی شابلن از میز تور استفاده می شود . در میز تور از چند(معمولا
از دو تا پنج ) لامپ مهتابی و یا لامپهای مخصوص استفاده می شود . عرض و طول
میز هر چه بیشتر باشد بهتر است چرا که در چاپ طرحهای بزرگ مشکلی نداشته
باشیم. ارتفاع میز از سطح لامپ تا شیشه روی میز بین 20 الی 30 سانتی متر
بوده و مدت نور دهی بین 5 تا 10 دقیقه بستگی به فاصله ، ضخامت طرح، حرارت
محیط و ضخامت دارد . در زمانی که طرح روی شیشه میز نور قرار گرفت و شابلن
روی طرح گذاشته شد، روی طرح را با پارچه مشکی پوشانده و یک جسم مسطح داخل
قالب روی پارچه گذاشته و با وزنه ای مثل یک ظرف آب چهار لیتری روی کار
گذاشته تا طرح به شیشه میز نور کاملاً چسبیده باشد و بعد از نور دهی شابلن
با آب نیم گرم بدون فشار شسته می شود و بعد خشک می شود و اگر طرح مشکی
داشت، لازم است در بعضی نقاط مقداری دارو کشیده و نور دهی انجام و مجدداً
شسته و خشک گردد و البته این عملیات باید در یک تاریکخانه انجام شودذ و این
تاریکخانه می تواند یک انبار باشد که مخل ورود نور با پارچه یا کارتن یا
هر وسیله ای بسته باشد.
12- طرح:
عکس ترام داده شده
روش ترام در فتو شاب= image-mode-gryscale-ok
Image-mode-bitmap-output300-method-use=halftonescreen-frequency80angle45shape=square
طرح
را می توان روی طلق شفاف یا فیلمیا کاغذ معمولی چاپ کرد اما شفافیت طرح در
نقاطی که قرار است نور از آن عبور کند خیلی مهم است و مشکی بودن خطوطی که
قرار است نور از آن عبور نکند، مهمتر است. در کارگاههای حرفه ای از فیلم
های مخصوص استفاده می شود اما در اکثر کارگاههای سنتی از کاغذ کالک بعنوان
فیلم طرح بهره می برند البته می توان از برش کاغذ مشکی به شکل طرح مورد نظر
نیز بعنوان فیلم استفاده کرد . در طرحهای جدید که از عکس ، منظره و البسه و
اشخاص استفاده می شود مثل فتوشاپ، به عکس قوام وارد شده و عکس دارای
منفذهای بسیار ریزی برای عبور رنگ می گردد البته روی طرح باید در چهار گوشه
آن علامت + گذاشت تا با قرار گرفتن روی شابلن با علامت + روی طرح تطبیق
داده شود و از حرکت طرح و جابجائی ناخواسته جلوگیری شده و اگر قرار به چاپ
چند رنگ باشد ابتدا باید تمام صفحات طرح در چهار گوشه این علائم را به یک
نحو داشته باشد و برای هر رنگ یک طرح و یک شابلن مورد نیاز است.www.zibaweb.com
13- خشک کن
برای
خشک کردن یکی از راهها استفاده از طناب و گیره لباس است یا استفاده از یک
قفسه برای خشک کردن و راه دیگر ایجاد محیط گرم توسط هیتر یا سشوار و هر
وسیله گرما زا است اما اگر امکان محیط خشک کن را ندارید از رنگهای زود
بازده مثل رنگ pvcاستفاده کنید و یا رنگ پلی اتیلن
14- چاپ:
بعد
از انجام موارد گذشته به عمل چاپ می رسیم: شیء مورد نظر را روی صفحه
دستگاه می گذاریم البته باید بدانیم اگر تعداد کار زیاد است و محل چاپ باید
دقیقاً در یک نقطه خاص باشد، باید روی میز کار شابلن هایی گذاشت تا تمام
اشیاء در یک محل قرار گیرد ؛ بطور مثال وقتی قصد چاپCD را داریم یک شکل نیم
دایره به قطرهای آن روی میز می چسبانیم که با طرح و CD مطابق بوده و حرکت
نکند و یا هر شیئِ دیگر تفاوتی ندارد . بعد شابلن را روی آن گذاشته و البته
باید چند میلیمتر با شیء فاصله داشته باشد تا با فشار کاردک رنگ داخل چار
چوب روی شیء را چاپ کند و البته در طول عملیات چاپ باید تور همیشه تمیز
شود، میز رنگی نشود، زیر توری رنگی نباشد و ضخامت تور با نوع شیء مورد نظر
هماهنگ باشد و بعد از عمل چاپ ، چنانچه به شابلن و طرح روی آن برای چاپ
دفعات آینده نیاز باشد فقط با ریتاردر تمیز و بعد با اب شسته و خشک شده و
در محل مناسب قرار می گیرد. برای عزیران تازه کار توصیه می کنم روی دهها
روزنامه باطله ، دهها طرح را چاپ کنند تا مهارت لازمه را بدست آورند . برای
چاپ حروف نازک و حروف و ارقام ریز، ممارست زیادی لازم است و نکته مهم دیگر
تمیز بودن اشیاء در هنگام کار چاپ است، مثلاً اگر روی نایلکس را با پارچه
بنزینی تمیز کنیم خیلی چاپ بهتری می گیرد .
14- خشک کن:
بعد
از عمل چاپ، برای بسیاری از اشیاء ، محلی برای خشک کردن باید وجود داشته
باشد. در کارگاههای سنتی از طناب و گیره لباس برای آویزان کردن اشیاء و خشک
کردن بهره می گیرند اما در کارگاههای حرفه ای تر قفسه ای برای خشک کردن
استفاده می شود و یا از هیتر حرارتی بهره می گیرند و یا با استفاده از رنگ
PVC زمان خشک کردن را به حداقل می رسانند.
15- موارد کاربرد چاپ سیلک:
1- نایلکس و نایلون
2- CD- DVB
3- دفتر تلفن
4- سر رسید
5- تقویم دیواری
6- چرم
7- مقوا
8- ورقی
9- آینه
10- شیشه
11- کفش
12- کیف
13- جعبه شیرینی
14- جعبه کفش
15- جعبه های مختلف از جنس کارتن
16- تابلوهای هنری
17- تابلوهای صنعتی
18- تابلوهای اطلاع رسانی
19- اشیاء تبلیغاتی مثل ساعت و خودکار
20- گونی
21- پارچه
22- البسه
بعضی اشکال چاپ شده با چاپ سیلک
16- عیوب احتمالی در چاپ سیلک
1- گاهی رنگ مداوم در توری پر میشود لول باید رنگ را بیشتر با حلال مخلوط کرد بعد نظافت تور بعد از چند چاپ لازم است
2-
مواقعی هنگاه شستن دارو بعد از نور دادن دارو بیش از حد پاک میشود اول
احتمال زمان نور دهی کم بوده و دیگر دو مواد دارو خوب ترکیب نشده و دیگر
آنکه مقدار ترکیب مناسب نبوده و احتمال فاصله زیاد لامپ با طرح وجود دارد
3-
گاهی بعد از نور دهی دارو که باید پاک شود پوب پاک نمی شود احتمال مدت نور
دهی زیاد وجود دارد و ترکیب زیادی داروها و بعد فاصله لامپ با طرح وجود
دارد
4- در چاپ مواردی هست که رنگ خوب پخش نمی شود اول باید لبه کاردتک
کنترل شوذ که کاملا صاف باشد و بعد فشار یکنواخت به هنگام چاپ رعایت شود
شماره تور کم شود
5- گاه رنگ زیادی پخش میشود باید اول زیر تور مداوم
تمیز شود بعد رنگ غلیظ تر باشد و احتمال اشتباه در نصب توری شماره کم وحود
دارد شماره تری بالا منفذ ریزتری دارد و فاصله شابلن با صفحه تنظیم شود کمی
فاصله را بیشتر کنید
6 – تمیزی شیشه میز نور بسیار مهم است در اثر کثیفی شیشه عیوب زیادی در چاپ بوجود میاید
7- تمیزی اشیا نیز برای چاپ ضروری است چربی و غبار و گونه مانع برای چاپ کار را خراب میکند
8- استفاده کم یا زیاد از حلال باعث مشکلات زیادی میشود زنگ باید مدت زیادی با حلال کامل ترکیب شود
9- دارو بعد از ترکیب با مواد جهت نور دهی باید در محیط تاریک باشد در غیر این صورت باعث اختلال در چاپ میشود .